نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• زهره علیجانی ¹
• حامد عاشوری ²

¹ گروه جغرافیا، محیط زیست و ژئوماتیک، دانشکده علوم انسانی کاربردی و اجتماعی، دانشگاه گوئلف، انتاریو، کانادا

² گروه مهندسی عمران، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد قزوین، قزوین، ایران

چکیده

پیشینه و اهداف: تغییر در الگوی لندفرم سبب ایجاد تغییر در سایر پارامترهای زمین­نما از جمله خاک، زمین‌شناسی و پوشش گیاهی می­شود. بنابراین، مطالعه لندفرم و بررسی عوامل مؤثر در تشکیل و تکامل آن، از علوم بسیار مهم در ژئومرفولوژی و پدولوژی می‌باشد. شرایط اقلیمی با تأثیر بر فرایندهای زمین‌شناسی و همراه با عوامل توپوگرافی و خصوصیات مواد مادری، نقش مؤثری در تشکیل و تکامل لندفرم‌ها دارند.
روش‌ها‌: در مطالعه حاضر، لندفرم­های منطقه مورد مطالعه با استفاده از مدل رقومی ارتفاع با قدرت تفکیک مکانی 10 متر و نرم­افزار SAGA بر اساس شاخص موقعیت توپوگرافی، جدا شدند. سپس، در دو لندفرم دشت و شیب باز که دارای بیشترین تکرارپذیری در منطقه مورد مطالعه بودند، اقدام به حفر نیمرخ و نمونه­برداری گردید و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و پارامترهایی چون مواد مادری، ارتفاع و درصد شیب در هر نیمرخ، مورد بررسی قرار گرفت.
یافته‌ها: بررسی­ها، نشان داد که در لندفرم دشت، تغییرات شیب کم و حداکثر آن سه درصد می‌باشد و این، حاکی از آن است که در این لندفرم، مواد مادری تحت تأثیر رسوباتی می­باشد که از بالادست آمده و به مرور در اعماق، ته‌نشین شده­اند. بنابراین، مواد مادری انتقال یافته از سطوح ژئومرفیک بالا در اثر هوادیدگی و فرایندهای فرسایش و انباشت و تجمع در سطوح پایین­تر، منجر به ایجاد لندفرم­های پایدار و نسبتاً هموار دشت گردیده که اراضی مناسبی را برای کشاورزی، به وجود آورده است. در دیگر سو، شیب باز در موقعیت­های پشته و یا شانه شیب قرار گرفته است، جایی که دست‌خوش آبشویی بالای مواد و انتقال آن‌ها به سطوح پایین­تر و فرسایش زیادتری نسبت به سایر سطوح است. تغییرات بافتی خاک، روند منظمی را نشان نمی­دهد. میزان درصد رس، به جز در برخی از نیمرخ­ها که روند نامنظمی را نشان می­دهند، با عمق کاهش یافته است. به دلیل شیب نسبتاً بالا، خاک­های این لندفرم، عمیق نیستند چراکه موقعیت شیب، بیشترین تأثیر را در عمق خاک دارد و موقعیت­های بالای شیب، دارای خاک­های کم­عمق­تری نسبت به موقعیت­های پایین شیب هستند.
نتیجه‌گیری: توپوگرافی، به عنوان یک عامل اصلی در توسعه و تکامل خاک­ها شناخته شده است. لندفرم مورد بررسی در این مطالعه، نشان داد نه تنها توپوگرافی به طور مستقیم در فرایندهای پدوژنیک نقش دارد، بلکه مواد مادری نیز در تغییر این فرایندها و تشکیل لندفرم بسیار حائز اهمیت هستند. در این مطالعه، لندفرم­های منطقه بر اساس شاخص موقعیت توپوگرافی، تفکیک شدند. در شاخص موقعیت توپوگرافی، ارتفاع و شیب به عنوان پارامترهای اصلی برای تحلیل و طبقه­بندی لندفرم­ها، استفاده می‌شوند. بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و همچنین بررسی مواد مادری، ارتفاع و درصد شیب در نیمرخ­های حفر شده در لندفرم­هایی که دارای بیشترین تکرارپذیری در منطقه بودند، نشان داد که مواد مادری و شیب، دارای نقش مؤثری در تشکیل لندفرم هستند. با این حال در منطقه مورد مطالعه، به دلیل شرایط خشک و نیمه خشک و کاهش میزان هوادهی و آبشویی، نقش شیب بیشتر از مواد مادری در تشکیل لندفرم­ها بود. بنابراین، بررسی همزمان نقش مواد مادری و شیب در مناطقی با هوادهی بالا و فرایندهای فعال در تغییر سطوح ژئومرفیک می‌تواند زمینه‌ای برای تحقیقات گسترده‌تر در تشکیل لندفرم­ها ایجاد کند.

کلیدواژه‌ها

• توپوگرافی
• زمین نما
• ژئومرفولوژی
• سطح ژئومرفیک
• مدل رقومی ارتفاع

موضوعات

• سامانه اطلاعات مکانی

عنوان مقاله [English]

Exploring the Influence of Slope Position and Parent Material on the Formation and Transformation of Landforms

نویسندگان [English]

• Z. Alijani ¹
• H. Ashoori ²

¹ Department of Geography, Environment & Geomatics, College of Social and Applied Human Sciences, University of Guelph, Ontario, Canada

² Department of Civil Engineering, Islamic Azad University- Qazvin branch, Qazvin, Iran

چکیده [English]

Background and Objectives: The alteration in the landform pattern leads to changes in other landscape parameters such as soil, geology, and vegetation. Hence, the study of landforms and the investigation of factors that influence their formation and evolution are significant scientific disciplines in the fields of geomorphology and pedology. Climatic conditions with influencing on the geological processes, in conjunction with topographic features and the characteristics of parent materials, play an important role in forming and transformation of landforms.
Methods: In this research, the landforms of the study area were delineated using a digital elevation model with a resolution of 10 meters and the SAGA software based on the topographic position index. Subsequently, in two landforms, namely the plain and the open slope, which exhibited the highest degree of repeatability in the region, excavation and sampling were conducted, and the physicochemical properties and parameters such as parent material, elevation, and slope percentage were examined for each profile.
Findings: The studies indicated that in the plain landform the variation of slope is low and its maximum is three percent. This subject proves the transportation of parent materials from higher geomorphic surfaces accumulated in lower areas, resulting in the formation of this specific type of landform which is suitable for agriculture. Moreover, in the open slope landform with relatively high slope variations, erodible marl parent materials underwent alterations and transformations over time, leading to the development of distinct geomorphic surfaces. In this landform, the percentage of clay is reduced with depth, except for the profiles that have irregular patterns. Because of almost high slope, the soil depth of this landform is low. The reason for this low depth of soil is that the position of slope has the most important effect on the soil depth. Therefore, the positions on the top of the slope have low depth soils than the position on the bottom of the slope.
Conclusion: Topography has been known as a major factor in evolution and development of soils. The studied landform of this research showed that not only topography has a direct role in pedogenic processes but also parent materials are very importance in change of the processes and in landform construction. In this research, the landforms of the study area were separated based on topographic position index. In topographic position index, height and slope are used as the basic parameters for analyzing and classification of the landforms. Surveying the physical and chemical characteristics as well as assessing the parent material, height and slope percentage of the dug-up profiles in the more consequential landforms of the study area revealed that parent materials and slope have effective roles in creation of the landform. However, in the study area because of the arid and semi-arid conditions of the region and reduction of aeration and washing, the role of slope in creation of landforms was stronger than the role of parent materials. Thus, simultaneous study of the role of slope and parent materials in the regions with high aeration and active processes in geomorphic surface changes may create a broad context of research on creation of landforms.  

کلیدواژه‌ها [English]

• Topography
• Landform
• Geomorphology
• Geomorphic surface
• Digital Elevation Model

COPYRIGHTS 
© 2023 The Author(s).  This is an open-access article distributed under the terms and conditions of the Creative Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0) (https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/)